Κάταγμα ονομάζεται η μερική ή πλήρης λύση της συνέχειας ενός οστού. Η διάγνωση ενός κατάγματος βασίζεται στη λήψη του ιστορικού, στην κλινική εικόνα και στον ακτινολογικό έλεγχο.
Υπάρχουν διάφορες ταξινομήσεις που χαρακτηρίζουν τους τύπους των καταγμάτων και καθορίζουν τον τρόπο αντιμετώπισης. Αυτό που πρέπει να γνωρίζει ο ασθενής είναι πως τα οστά αποτελούν ανατομικές δομές πρόσφυσης μυών και συνδέσμων, ο τραυματισμός των οποίων πολύ συχνά συνυπάρχει με το κάταγμα και μπορεί να περιπλέξει – επιβραδύνει την ανάρρωση ή να απαιτήσει και δεύτερη χειρουργική επέμβαση αποκατάστασης των μαλακών μορίων.
Βίαια κατάγματα
Στην πλειοψηφία τους τα κατάγματα είναι το αποτέλεσμα δράσης μιας ισχυρής και βίαιης δύναμης στον ανθρώπινο οργανισμό (βίαια κατάγματα)
Κατάγματα καταπόνησης
Τα κατάγματα καταπόνησης (stress fractures), προκαλούνται από επαναλαμβανόμενη εφαρμογή δύναμης μικρής ή μέσης έντασης σε συγκεκριμένα μέρη του φυσιολογικού οστού.
Παθολογικά κατάγματα
Τα παθολογικά κατάγματα προκαλούνται από εφαρμογή δύναμης πάνω σε παθολογικό οστό ως συνέπεια άλλης πάθησης.
Τα κατάγματα διακρίνονται σε σταθερά ή ασταθή αν μπορεί να διατηρηθεί η ανάταξή τους ή όχι και σε ανοικτά ή κλειστά ανάλογα με το αν το οστό έρχεται σε επαφή ή όχι με το περιβάλλον.
Τα ανοικτά κατάγματα (συχνότερη ταξινόμηση κατά Gustilo) θεωρούνται εξαρχής επιπλεγμένα, η αντιμετώπισή τους είναι κατά κανόνα χειρουργική και μπορεί να συνοδεύεται από σοβαρές επιπλοκές ανάλογα με τον τύπο του κατάγματος και τις συνοδές βλάβες των μαλακών μορίων, αγγείων και νεύρων.
Ειδικούς τύπους καταγμάτων αποτελούν τα ενσφηνωμένα, τα αποσπαστικά, τα συντριπτικά, τα συμπιεστικά, τα διπλά ή διπολικά, το κάταγμα – εξάρθρημα.
Τύποι καταγμάτων στον αναπτυσσόμενο σκελετό
Στα παιδιά και τους έφηβους, όπου ο σκελετός ακόμη αναπτύσσεται και πριν την σύγκλειση των επιφύσεων, παρατηρούνται ειδικοί τύποι καταγμάτων:
- Κάταγμα δίκην σπασμένου χλωρού ξύλου (green stick fracture)
- Πλαστική παραμόρφωση του οστού
- Πτύχωση του φλοιού δίκην σπείρας ή πόρπης
- Επιφυσιόλυση ή επιφυσιολίσθηση: κάταγμα στο επίπεδο του συζευκτικού χόνδρου
Πώρωση του κατάγματος
Η πώρωση του κατάγματος είναι η θαυμαστή επουλωτική διαδικασία κατά την οποία ο οργανισμός παράγει νέο οστούν ίδιας σύστασης και ποιότητας προκειμένου να αποκαταστήσει τη συνέχεια του οστού.
Παράγοντες που επηρεάζουν την πώρωση των καταγμάτων:
- Η εντόπιση του κατάγματος – ταχύτερη η πώρωση κοντά στις επιφύσεις
- Η μορφή του κατάγματος – ταχύτερη η πώρωση σε λοξά και σπειροειδή κατάγματα συγκριτικά με τα εγκάρσια
- Η σύσταση του οστού – ταχύτερη η πώρωση του σπογγώδους οστού
- Ο βαθμός καταστροφής των μαλακών μορίων και σοβαρότητα της κάκωσης
- Η ηλικία – ταχύτερη η πώρωση σε παιδιά, έφηβους και νέους ενήλικες
- Η γενική κατάσταση του οργανισμού – συνοδά νοσήματα και παθήσεις μπορεί να καθυστερήσουν την πώρωση
- Παθήσεις των ενδοκρινών αδένων
- Το κάπνισμα και ορισμένα φάρμακα π.χ. κορτιζόνη
Η αντιμετώπιση ενός κατάγματος ανάλογα με τον τύπο του (κλειστό ή ανοικτό, σταθερό ή ασταθές) περιλαμβάνει την ανάταξη, την ακινητοποίηση και τη λειτουργική αποκατάσταση μετά την πώρωση.
Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να εφαρμοσθεί συντηρητική ή χειρουργική θεραπεία.
Συντηρητική θεραπεία:
η ανάταξη επιτυγχάνεται με ειδικούς χειρισμούς υπό τοπική ή γενική αναισθησία και κατόπιν πραγματοποιείται ακινητοποίηση με χρήση νάρθηκα ή κυκλοτερή γύψου ή ειδικές επιδέσεις.
Χειρουργική θεραπεία:
πραγματοποιείται όταν το κάταγμα είναι ασταθές, με μεγάλη γωνίωση ή/και παρεκτόπιση ή ανοικτό. Μπορεί να διενεργηθεί ανοικτή ανάταξη και οστεοσύνθεση, διαδερμική οστεοσύνθεση, τοποθέτηση εξωτερικής οστεοσύνθεσης ή ενδομυελική ήλωση. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται πλάκες, βίδες, μεταλλικές βελόνες και ήλοι από ειδικά μέταλλα φιλικά προς στον ανθρώπινο οργανισμό.
Ειδικότερα η χειρουργική αντιμετώπιση, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, είναι μονόδρομος στις ακόλουθες περιπτώσεις:
- Ανοικτά κατάγματα
- Σοβαρά σπονδυλικά κατάγματα με τραυματισμό ή όχι του νωτιαίου μυελού
- Ενδαρθρικά κατάγματα με παρεκτόπιση άνω των 2mm προς αποφυγή μετατραυματικής αρθρίτιδας
- Συντριπτικά κατάγματα βραχιόνιας κεφαλής – άνω τριτημορίου βραχιονίου
- Κάταγμα λεκάνης με κίνδυνο μεθαιμορραγικής καταπληξίας
- Κάταγμα ισχίου (κεφαλή – αυχένας μηριαίου – διατροχαντήριο – κοτύλη)
- Κάταγμα διάφυσης μηριαίου οστού
- Κάταγμα επιγονατίδας – ωλεκράνου με παρεκτόπιση
- Αμφισφύριο κάταγμα ποδοκνημικής – κάταγμα αστραγάλου
Επιπλοκές των καταγμάτων
Γενικές επιπλοκές
- Απώλεια αίματος
- Λοίμωξη (κυρίως στα ανοικτά κατάγματα)
- Σύνδρομο λιπώδους εμβολής
- Φλεβοθρόμβωση – πνευμονική εμβολή
Τοπικές επιπλοκές
Άμεσες
- Σύνδρομα διαμερίσματος (ισχαιμική συρρίκνωση μυών του αντιβραχίου ή σύνδρομο Volkmann – σύνδρομο διαμερίσματος κνήμης)
- Αεριογόνος γάγγραινα
- Κακώσεις σπλάγχνων, αγγείων, νεύρων
Απώτερες
- Καθυστερημένη πώρωση
- Ψευδάρθρωση
- Έκτοπη οστεοποίηση ή οστεοποιός μυίτιδα
- Αλγοδυστροφία Sudeck ή Complex Regional Pain Syndrome (CRPS)
- Μετατραυματική αρθρίτιδα
- Ισχαιμική νέκρωση του οστού
- Διαταραχές στην ανάπτυξη του προσβεβλημένου άκρου στα παιδιά
- Δερματικές κατακλίσεις σε ηλικιωμένους